Waarom psychedelische therapie werkt: Het REBUS-model

Disclaimer

Therapeutisch gebruik van psychedelica zonder medisch toezicht wordt niet aangemoedigd en de therapieën waarbij psychedelica worden gebruikt zijn psychotherapeutische trajecten, waarbij het psychotherapeutische aspect minstens zo belangrijk is als de middelen die worden toegediend. Individueel gebruik van psychedelica door mensen met psychische klachten wordt afgeraden vanwege de risico’s die deze middelen met zich meebrengen (zoals verwarring, ontregeling, angst en psychose).

Psychedelische drugs als medicijn

In de media is de laatste jaren aandacht voor de therapeutische mogelijkheden van psychedelische drugs, zoals LSD, MDMA, DMT (werkzame stof in ayahuasca) en psilocybine (werkzame stof in paddo’s/truffels). Het onderzoek naar de therapeutische mogelijkheden van psychedelica kwam praktisch stil te liggen toen de war on drugs werd gestart in 1971. Vanwege veelbelovende onderzoeken en behandelresultaten voordat de war on drugs werd ingezet, hebben medische professionals zich jaren hard gemaakt voor hernieuwd onderzoek naar psychedelische drugs als medicijn. Belangrijke pioniers op dit gebied zijn de Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies (MAPS) en Stichting OPEN.

Psychedelische renaissance

Er worden in de wetenschap steeds meer veelbelovende resultaten gevonden voor de toepassing van psychedelica bij de behandeling van een breed scala aan psychische klachten. Tegenwoordig kan men spreken van een psychedelische renaissance (“wedergeboorte”) in de psychiatrie. Zo publiceerde de New York Times een artikel over de succesvolle resultaten in fase 3 onderzoek naar de behandeling van therapie resistente posttraumatische stressstoornis (PTSS) d.m.v. therapie met MDMA (de werkzame stof in XTC). Sommige wetenschappers stellen dat psychedelica zijn voor de psychiatrie wat de telescoop is voor de astronomie en de microscoop voor de biologie. Psychedelica zouden de menselijke geest zichtbaar maken, ze zouden ons toegang kunnen geven tot aspecten van de geest die moeilijker beschikbaar zijn voor het bewustzijn. Bovendien biedt het gebruik van psychedelica mogelijkheden voor nieuwe perspectieven en inzichten.

Wel is het zo dat er op het moment van schrijven van dit artikel nog geen psychedelische therapieën door de laatste fase van medisch wetenschappelijk onderzoek gekomen (fase 4). Niet vanwege een gebrek aan veelbelovende resultaten, maar vanwege een achterstand naar het onderzoek mede door de geïntroduceerde illegaliteit van deze middelen. In deze fase moeten resultaten uit fase 3 onderzoek opnieuw aangetoond worden met een nieuwe, grotere groep deelnemers (replicatie). Voor een up-to-date overzicht van voortgang in onderzoeken van verschillende psychedelische therapieën voor de behandeling van psychische aandoeningen zie de website van Stichting OPEN.

In dit artikel wordt niet ingegaan op specifieke onderzoeken naar bepaalde psychiatrische aandoeningen, maar leggen we een algemeen model uit dat het werkingsmechanisme van psychedelica voor psychiatrische aandoeningen kan verklaren. Dit model wordt het RElaxed Beliefs Under pSychedelics (REBUS)-model[1] genoemd. Er zijn meer theorieën en verklaringen die het therapeutisch effect van psychedelische therapieën mogelijk (in ieder geval voor een deel) verklaren. Dit artikel geeft niet een overzicht van alle theorie op dit gebied, maar zoomt in op een specifieke theorie die wordt besproken in dit YouTube-college van de universiteit Harvard.

Werkingsmechanisme psychedelica

De klassieke psychedelica (2C-B, LSD, paddenstoelen) oefenen hun effect in de hersenen uit door gebruik te maken van het serotoninesysteem, net als bijvoorbeeld MDMA/XTC. De moleculen van psychedelische drugs lijken op serotonine (5-hydroxytryptamine; 5-HT) en bootsen de effecten van serotonine in de hersenen na. Serotonine is een boodschapperstof (neurotransmitter) die betrokken is bij onder andere stemming en lichaamstemperatuur. Ook veel antidepressiva werken via dit systeem. Er zijn verschillende ontvangers (receptoren) op hersencellen die geactiveerd kunnen worden door serotonine. Waar MDMA zorgt voor activatie van alle serotonine receptoren door de hoeveelheid serotonine die beschikbaar is in de hersenen te verhogen door te binden aan de serotonine transporter, hebben psychedelica een meer specifiek werkingsmechanisme. Klassieke psychedelica zoals LSD staan erom bekend de serotonine 2a (5-HT2a) receptor te activeren. Activatie van de 5-HT2a receptor wordt in verband gebracht met de effecten van psychedelica. Dit weten we omdat de psychologische effecten van psychedelica niet of nauwelijks optreden als een stof wordt toegediend die activatie van deze receptor blokkeert (zoals een antipsychoticum).

5-HT2a receptor

Van nature is de 5-HT2a receptor betrokken bij verbeelding, zelfreflectie en het inbeelden van de toekomst. Hoe sterker een psychedelische drug bindt aan deze receptor des te sterker (potenter) de stof is. Activatie van de 5-HT2a receptor lijkt het aanpassingsvermogen van de hersenen (neuroplasticiteit) te vergroten, de groei van verbindingen tussen hersencellen aan te sterken en flexibiliteit van denkvermogen (cognitieve flexibiliteit, zoals abstract denken) te vergroten. Dit vergroten van het aanpassingsvermogen van de hersenen lijkt een belangrijke rol te spelen in de therapeutische effecten van psychedelica. Serotonine heeft namelijk een belangrijk verband met omgevingsfactoren. Bijvoorbeeld antidepressiva die via het serotoninesysteem werken maken mensen gevoeliger voor context.

Vertekende overtuigingen en psychiatrische aandoeningen

Veel psychiatrische aandoeningen hebben met elkaar gemeen dat mensen overtuigingen hebben die vertekend zijn ten opzichte van de werkelijkheid. Overtuigingen kunnen worden aangepast aan de hand van bewijs, bijvoorbeeld door onlogische of onredelijke gedachtepatronen uit te dagen door middel van psychologische therapieën zoals cognitieve gedragstherapie (CGT). Helaas zijn sommige vertekende overtuigingen (biased beliefs) zo sterk dat een meer ontspannen mindset nodig is om ze aan te passen. Dit is waar psychedelica een rol kunnen spelen.

RElaxed Beliefs Under pSychedelics (REBUS)-model

Het RElaxed Beliefs Under pSychedelics (REBUS)-model stelt dat er door een stof toe te dienen die de 5-HT2a receptor activeert een mindset ontstaat die het aanpassingsvermogen van de hersenen vergroot. Bovendien is iemand in deze ‘hot state’ gevoeliger voor context, waardoor set en setting een grote rol spelen in deze vorm van therapie. Psychedelische therapie is daarom bijna altijd onderdeel van een breder psychotherapeutisch traject. Ook worden hogere orde overtuigingen meer ontspannen, waardoor met een andere bril gekeken kan worden naar deze overtuigingen. Door in deze hot state een therapeutische interventie toe te passen kunnen de vertekende overtuigingen aangepast worden. Dit kan leiden tot inzichten die vertekende overtuigingen heroverwegen en opnieuw ijken/kalibreren. Hierbij wordt het disfunctionele systeem als het ware gereset, wat kan leiden tot de veelbelovende resultaten die behaald worden met psychedelische therapievormen. Dit kan zorgen voor aanpassingen in de ventromediale prefrontale cortex (vmPFC), re-integratie van netwerken in dit hersengebied hangt samen met betere therapieresultaten. Ook een gevoel van inzicht hangt samen met betere therapieresultaten.

RElaxed Beliefs Under pSychedelics-model (REBUS)
5-HT2a activatie -> hot state’ met een groter aanpassingsvermogen van de hersenen, verhoogde gevoeligheid voor context waarbij set en setting belangrijk zijn en ontspanning van hogere orde overtuigingen. -> Inzichten die leiden tot heroverweging van vertekende gedachtepatronen.

Conclusie

Samenvattend kan worden gesteld dat psychedelica door middel van activatie van het serotoninesysteem, specifiek de 5-HT2a receptor, de hersenen waarschijnlijk gevoeliger maken voor context door het aanpassingsvermogen van de hersenen te vergroten. Het traject van psychedelische therapie omvat over het algemeen een aantal sessies ter voorbereiding, onder invloed, en ter nabespreking en evaluatie. De effectiviteit van dergelijke trajecten is nog in onderzoek. Een van de doelen is een interventie te ontwikkelen die erop gericht is om vertekende overtuigingen aan te passen. De inzichten die hieruit voortkomen lijken genezend te kunnen werken voor verschillende psychiatrische aandoeningen.

Voor meer informatie over wetenschappelijk onderbouwd drugsbeleid zie de website van de Drug Policy Alliance.

 

Geschreven door: Menno Trienekens

Met medewerking van: Raoul Koning

 

Literatuur:

[1] Carhart-Harris, R. L., & Friston, K. J. (2019). REBUS and the anarchic brain: toward a unified model of the brain action of psychedelics. Pharmacological reviews, 71(3), 316-344.