Bloed doneren en drugsgebruik

Dit artikel is in samenwerking met Sanquin geschreven. Hiervoor willen wij Sanquin hartelijk bedanken.

Wil je bloed doneren maar heb je drugs gebruikt of ben je dat nog van plan te doen vóór je donatie? Check dan hier of je aan de richtlijnen voldoet, om jezelf en de ontvanger van je bloed niet in gevaar te brengen. In dit artikel vind je naast de criteria om bloed te mogen doneren en de globale duur voor het volledig uitscheiden van een drug, ook de redenen achter de richtlijnen, info over bloedoverdraagbare ziekten en tips voor na de donatie.

Hoe werkt bloed doneren?

Belang van bloed

Bloed vervult verschillende functies: het is het transportsysteem van o.a. zuurstof, voedingstoffen, hormonen en afvalstoffen, het draagt bij aan het reguleren van de lichaamstemperatuur en het speelt een belangrijke rol in het afweersysteem. Voor mensen met verwondingen, ernstige ziekten of een grote bloeding kan een bloedtransfusie van levensbelang zijn. Bij bloedingen moeten meestal vooral de rode bloedcellen worden aangevuld. Bloedplaatjes zijn juist hard nodig voor o.a. mensen met aandoeningen waardoor ze te weinig bloedplaatjes hebben of na behandeling met chemo/radiotherapie. Bloedplasma is nodig voor mensen met brandwonden, massaal bloedverlies en om medicijnen van te maken voor o.a. afweerstoornissen en stollingsziekten. Jaarlijks zijn ongeveer 300.000 Nederlanders afhankelijk van een bloeddonatie. Het doneren van bloed is een groot goed, maar omdat de ontvangers van bloed kwetsbaar zijn moet hier heel voorzichtig mee worden omgegaan. Als iemand bloed krijgt waarmee iets niet goed is, bijvoorbeeld als er een infectieziekte in zit, kan dit grote gevolgen hebben voor de patiënt.

Veiligheid van donors en ontvangers

Om de veiligheid van zowel de donor als de ontvanger te waarborgen heeft de Europese Unie richtlijnen opgesteld. Die zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, voorgaande incidenten omtrent bloed doneren en het voorzorgsprincipe. Dit laatste betekent dat bij alleen een vermoeden  van mogelijke schadelijke effecten (voor donor of ontvanger) zonder wetenschappelijk bewijs, er toch gekozen moet worden voor de veiligere optie. Een donor komt vrijwillig en zonder eigenbelang, daarom is het niet ethisch als hij schade oploopt door bloeddonatie.

De belangrijkste voorwaarden om donor te worden:

• Je bent tussen de 18 en 65 jaar oud.
• Je weegt meer dan 50 kilo.
• Je hemoglobinegehalte is niet te laag.
• Je hebt geen bloedtransfusie ontvangen na 1 januari 1980.
• Je bent niet in het Verenigd Koninkrijk geweest tussen 1 januari 1980 en 31 december 1996 voor in totaal zes maanden of langer (in verband met de ziekte variant Creutzfeldt-Jakob).
• Je spreekt, leest en verstaat de Nederlandse of Engelse taal (een tolk is niet toegestaan). Als lezen problematisch is, zoals bij slechtzienden of analfabetisme, neemt de bloedbank de donorinformatie en het keuringsformulier mondeling met de donor door.
• Je hebt nooit drugs gespoten.
• Je hebt geen bloedoverdraagbare ziekte (HIV, syfilis, hepatitis B/C).
• Je hebt de afgelopen 4 maanden geen cocaïne gesnoven.*

Drugsgebruik en bloed doneren

Als een donor recent drugs heeft gebruikt is dit over het algemeen niet gevaarlijk voor de ontvanger van het bloed. Drugs worden vrij snel afgebroken in het lichaam, er wordt maar een klein gedeelte van het bloed afgenomen, het bloed wordt gesplitst in verschillende onderdelen als bloedcellen en plasma, en er treedt ook nog verdunning op als de bloedcellen in het bloed van de patiënt belanden. Hierdoor is het zeer onwaarschijnlijk dat de drugs een reactie zouden geven bij een patiënt. Het risico op bloedoverdraagbare ziekten wordt alleen beoordeeld ten opzichte van het spuiten van drugs en het snuiven van cocaïne. Iemand die onder invloed van alcohol of andere drugs is zal de keuringsvragenlijst waarschijnlijk ook niet betrouwbaar invullen, waardoor ook risico’s voor donor en ontvanger van het bloed zouden kunnen ontstaan.

Voor de veiligheid van de donor zelf is het ook belangrijk dat diegene zich weer helemaal fit voelt bij de donatie en niet (meer) onder invloed is. Dit is uit voorzorg om mogelijke lichamelijke klachten tijdens en na donatie te voorkomen. Mensen die verslaafd zijn aan drugs zijn niet geschikt als donor. Als iemand niet meer verslaafd is, kan iemand in overleg mogelijk wel donor worden.

Er zijn geen vaste afspraken over hoelang je moet wachten met doneren na drugsgebruik. Dit is vooral afhankelijk van hoe je je voelt. Ter illustratie staat hieronder een tabel over het effect en de duur van het afbreken van drugs.

** Drugs verlaten je lichaam uiteindelijk via urine. In deze tabel zie je hoe lang de verschillende drugs daar aantoonbaar zijn. Dit is een globale inschatting, de individuele verschillen kunnen groot zijn!

Meer informatie over drugs in het lichaam of Hoelang zijn alcohol of andere drugs aantoonbaar in het lichaam?, of zoek naar een specifieke drug in het Drugs ABC op Unity.nl.

Bloed overdraagbare ziekten

Om de gezondheid van de donor en de ontvanger van het bloed te waarborgen, worden de donaties getest op deze  bloedoverdraagbare ziekten: HIV, syfilis en hepatitis B, C en E. Bij de eerste keuring wordt het bloed ook op HTLV-I/II, het Human T-cell Lymphotropic Virus, getest. Dit is een virus dat een zeldzame vorm van leukemie kan veroorzaken.

Naast deze tests wordt ook bij elke donatie een vragenlijst afgenomen over o.a. risicofactoren voor het oplopen van bloedoverdraagbare ziekten. Bloedoverdraagbare ziekten zijn namelijk niet altijd gelijk na besmetting meetbaar in het bloed. Om te voorkomen dat iemand toch doneert terwijl diegene achteraf een bloedoverdraagbare ziekte blijkt te hebben, wordt een donor met risicofactoren voor het oplopen van zo’n ziekte al tijdelijk uitgesteld van donatie.

De Europese regelgeving is bepalend

Toen de Europese regelgeving voor bloeddonaties werd opgesteld, kwam het overdragen van bloedoverdraagbare ziekten door o.a. het delen van naalden bij drugsgebruik meer voor dan tegenwoordig. Maar omdat het zo belangrijk is dat bloed veilig is voor de ontvangers, zijn deze strenge regels nog steeds van kracht.

Als iemand drugs gespoten heeft, al is het maar één keer, dan mag diegene nooit meer bloed doneren. Als iemand cocaïne heeft gesnoven, ongeacht met wat voor materiaal, dan mag diegene 4 maanden geen bloed doneren.

In welke gevallen mag je ook geen bloed doneren?

Bloedoverdraagbare ziekten zijn een groot gevaar voor de ontvanger van bloeddonaties. Daarom mag je geen bloed doneren wanneer je zelf syfilis, hepatitis B of C of HTLV-I/II hebt, of HIV positief bent. Als je in contact bent gekomen met bloed van een ander, bijvoorbeeld tijdens je werk in de zorg, kan je mogelijk tijdelijk niet doneren.

Verder mag je vier maanden geen bloed doneren als:

1. Je als man seks hebt gehad met een andere man (dit wordt dit jaar nog versoepeld).
2. Je seksueel contact hebt gehad met iemand met een bloedoverdraagbare ziekte of soa.
3. Je seksueel contact hebt gehad met iemand uit een streek waar aids veel voorkomt, zoals Afrika ten zuiden de Sahara.
4. Je seksueel contact hebt gehad met iemand die drugs heeft gespoten.
5. Je geld/goederen hebt betaald of ontvangen in ruil voor seks.

Voor iedere donatie wordt je gevraagd om de online donatiecheck te doen. En nu tijdelijk de verplichte coronacheck:

Wat te doen nadat je bloed gedoneerd hebt?

Het gebruik van drugs vlak na donatie wordt sterk afgeraden, omdat het de kans vergroot dat je je niet lekker gaat voelen. Hierbij kan je denken aan duizeligheid, misselijkheid of flauwvallen. Na het doneren is het belangrijk om goed te eten en te drinken.

Hierdoor niet geschikt als donor?

Als je door bovenstaande regels op dit moment niet geschikt bent als donor kan je nog steeds anderen in je omgeving motiveren om bloed te doneren. Bloed doneren heeft als doel mensen beter maken en levens te redden.

Mocht je nog meer willen weten over o.a. bloeddonatie, bloed ontvangen en de Nederlandse bloedbank Sanquin? Check dan de website.

Unity tips:

• Gebruik je eigen snuifbuis. Je kan bijvoorbeeld post-its gebruiken en die na elk gebruik weggooien.
• Deel geen snuifbuizen.
• Als je een metalen snuifbuis hebt, maak die dan goed schoon na gebruik.
• Maak je neus na het snuiven schoon met lauw zout water. Bijvoorbeeld met een neusspray of neusdouche.

Geschreven door Laura Brongers in augustus 2021.

*Deze regel geldt alleen voor cocaïne gebruik. De Europese regelgeving rondom het doneren na het gebruik van cocaïne is gebaseerd op de kennis en gebruikstechnieken uit de tijd dat dit beleid is ontstaan. Toen was van cocaïne bekend dat cocaïne het slijmvlies zo kan beschadigen dat er, bij het delen van een snuifbuis, kans is op het overdragen van bloedoverdraagbare ziekten zoals bijvoorbeeld hepatitis B en C. Verder werkt cocaïne ook plaatselijk pijnstillend waardoor iemand mogelijk niet door heeft dat er slijmvliesbeschadiging is. Hepatitis C heeft bij sommige mensen een heel lange windowfase, dat wil zeggen dat het tot wel 4 maanden kan duren voordat de infectie met een bloedtest aantoonbaar is.
Unity vermoedt dat die 4 maanden wachten ook voor andere drugs zou moeten gelden die gesnoven worden, en niet alleen voor cocaïne. Het risico dat hiermee voorkomen moet worden speelt bij alle gesnoven drugs.